Mapa okolic radiantu roju Perseidów. Źródło – polska Wikipedia.
Drodzy Państwo,
Po spektakularnym i świetnie z Krakowa widocznym całkowitym zaćmieniu Księżyca, pora na niewiele mniej popularne w naszej kulturze zjawisko – przejście Ziemi przez rój meteoroidów związanych z kometą Swift-Tuttle o radiancie umiejscowionym w gwiazdozbiorze Perseusza.
Zdjęcie jednej z najsłynniejszych AGN (Active Galactic Nuclei) – Centeurusa A. Charakteryzuje się silną anizotropią promieniowania.
Drogi Czytelniku – ostatnie postępy astronomii obserwacyjnej przyprawiają o lekki zawrót głowy: fale grawitacyjne, kilonowa, wreszcie odkrycie dokonane ponad 8 miesięcy temu (we wrześniu 2017 roku) ale ogłoszone prasie fachowej dopiero teraz.
Fragment pierścieni Saturna w dużym zbliżeniu – widać trajektorie wyróżnione przez dynamikę systemu. Fot. NASA.
Każdy kto słyszał o morzach i oceanach wie też zapewne że występuje w nich zjawisko pływów – miarowego podnoszenia się i opadania lustra wody wywołanego głównie oddziaływaniem Księżyca i Słońca. Te pływy wynoszą w różnych miejscach Ziemi od kilkudziesięciu centymetrów do kilkunastu metrów. To to samo zjawisko dzięki któremu będąc nad morzem dłużej niż godzinę możemy zauważyć, że fale sięgają raz bliżej plaży i leżących na niej wczasowiczów a raz dalej. Cykl pływów trwa około 12-13 godzin. Najbardziej wydatną ilustracją tego zjawiska są plaże w Bretanii czy Normandii, na czele z groblą prowadzącą do klasztoru Mont-St-Michel. Przy odpływie jest tam całkiem szeroka (na dobre kilkaset metrów) plaża, przypływ likwiduje ją zupełnie pozostawiając nad powierzchnią wody tylko szosę dojazdową do opactwa (zdjęcie poniżej).
Młody astronauta Donald Peterson przed swoim pierwszym spacerem kosmicznym z pokładu promu „Challenger”.
W tym miesiącu portal „Astronomy“ odnotował odejście (27 maja) na wieczną wachtę astronauty Donalda Petersona, zmarłego w wieku lat 84. To uświadamia nam, że znani z pięknych zdjęć i folderów pierwszego programu kosmicznego USA astronauci zdążyli doczekać podeszłego wieku. Donald Peterson był absolwentem znakomitej West Point, magiesterium obronił z technologii używanych w fizyce jądrowej a w programie kosmicznym zasłynął przeprowadzeniem spaceru kosmicznego, pierwszego w ramach misji promu kosmicznego Challenger (tego samego który spłonął 3 lata później po starcie grzebiąc całą 7-osobową załogę na swoim pokładzie), w jego przypadku zakończonego sukcesem. Pracował na pełny etat w NASA do 1993 roku.
Stehpen Hawking w samolocie Boeing zaadaptowanym do lotów symulujących stan nieważkości.
Jeśli Państwo macie ponad 40 lat, może pamiętacie film Walta Disney’a o Kaczorze Donaldzie używającym czarnych dziur do teleportacji i przechodzenia np. przez płot? Trzeba było przykleić doń czarną dziurę, przejść przez nią, a następnie odkleić od płotu z drugiej strony. Pamiętam, jak nasza przaśna telewizja wyświetliła ów film w którąś Wigilię lat 80-tych XX wieku. Powiało czymś nowym choć żelazna kurtyna dopiero zaczynała się uchylać.
Wizja artystyczna autorstwa A. Simmonet zlewających się ze sobą gwiazd neutronowych, produkujących zmarszczki otaczającej je czasoprzestrzeni. Żródło: NSF/LIGO.
Wyobraź sobie, Czytelniku, układ 2 gwiazd neutronowych (czyli bardzo gęstych, przekraczających masę Słońca i liczących zaledwie 30 km średnicy) które krążą wokół siebie (a ściślej, wspólnego środka masy). Każda z nich rada byłaby zamienic się w czarną dziurę ale w pojedynkę żadna z nich tego nie osiągnie.
Ale od czego układy podwójne i utrata energii ruchu orbitalnego przy udziale fal grawitacyjnych? Białe karły wybuchają – mając towarzysza w stadium ewolucyjnym czerwonego olbrzyma i akreując (ściągając na otaczający je dysk) na siebie jego materię – jako supernowe. Szacuje się że co roku w galaktyce wielkości naszej przynajmniej jedna taka eksploduje.
Obraz pierśceni Saturna wykonany przez sondę Cassini na 1 dzień przed zakończeniem misji.
Mili Państwo,
To już dwudzieste astro-notki. I trzeci rok ich ukazywania się. Przed Świętami zajmiemy się tematami związanymi z Układem Słonecznym – jednym z ostatnich rezultatów uzyskanych przez misję Cassini oraz korektą pozycji anteny komunikacyjnej i całego… Voyagera-1. A do tego zagadnieniem nie związanym z Układem Słonecznym ale z planetami wokół pulsara i ewentualnym zaleganiem na nich wody.
Położenie pulsara Geminga i B0656+14 na tle gwiazdozbioru Bliźniąt (zodiakalnego, widocznego w Polsce na niebie zimowym).
Na początek chciałbym poruszyć temat z pogranicza astronomii promieni kosmicznych i meteorologii – mianowicie rozbłysków promieniowania gamma powodowanych przez błyskawice. Za badania wzięli sie akademicy z Uniwersytetu w Kioto i pomimo trudności finansowych udało im się ustalić szereg faktów.
Wyobrażenie zapłonu jetu w układzie V404 Cygni – źródło: NASA/Caltech.
Witajcie na forum astro-notek w nowej kadencji! Opowiem dziś o czarnej dziurze w źródle V404 Cygni, o konkursie na nazwę dla obiektu MU69 do którego prostą drogą (a raczej po krzywej parabolicznej) podąża sonda New Horizons oraz o kilku innych nowościach o których być może Państwo jeszcze nie słyszeli.
Obiekt V404 Cygni oglądano już wiele razy, ostatnio jednak zaprzągnięto do tej pracy teleskop rentgenowski NuSTAR oraz instrument ULTRACAM na teleskopie VLT w Chile. Pierwszy obejrzał źródło w promieniach X, drugi – w świetle widzialnym. Dołączono jeszcze obserwacje radiowe z interferometrycznego teleskopu AMI (Arcminute Microkelvin Imager).
Plakat na Dzień Otwarty Auditorium Maximum UJ – w związku z Rokiem Mariana Smoluchowskiego.
Szanowni Państwo,
Rok 2017 został ogłoszony Rokiem Mariana Smoluchowskiego, nader wybitnego i młodo zmarłego fizyka którego Imię nosi Instytut Fizyki Unierwystetu Jagiellońskiego. Z obchodami tego Roku jest związany Dzień Otwarty który rozpocznie się w Auditorium Maximum UJ, ul. Krupnicza 33, 7 września, o godzinie 10:30. Informujemy też, że program tego spotkania zostanie rozszerzony o wykład naszego Kolegi, Janusza Machulika, pt. „Między górami a błękitem nieba; Wspomnienie o prof. Marianie Smoluchowskim”. Wszystkich zainteresowanych tymi wydarzeniami serdecznie zapraszamy.
Z tatrzańskim pozdrowieniem
Zarząd Oddziału
Ilustracja kryterium Rayleigh’a: górny obrazek – źródła rozdzielone, środkowy – na granicy rozdzielczości, dolny – źródła nie do rozdzielenia tradycyjną metodą. Źródło – Wikipedia.
Czcigodny Czytelnik, śledząc zapierające dech w piersiach odkrycia naukowców w dziedzinie astronomii i astrofizyki zadał sobie – lub prędzej czy później zada – pytanie „A właściwie dlaczego potrzebujemy teleskopów do obserwacji?“. Nie wnikam nawet, czy kosmicznych czy naziemnych. Po prostu „jaką przewagę daje nam teleskop?“. Nad czym? Oczywiście, nad tym co mamy od Stwórcy – ludzkim okiem.
Panel pogodowy na smartfonie ze wskazaniem prawdopodobieństwa wystąpienia opadów lub burzy.
Inspiracją do napisania tego eseju było pewne upalne popołudnie, w którym jeden z naszych modeli – AROME (wysokiej rozdzielczości, o siatce 2 km) zaprognozował silną burzę w okolicy Krakowa która pomimo wypatrywania jej przez sieć obserwatorów nie wystąpiła.
Czyli zagadnienie redukuję do problemu „dlaczego nie zaszło, choć mogło?“. Co powoduje, że prognoza pogody jest w najlepszym razie życzeniem meteorologów a nie systemem miar i wag dzięki któremu możemy wszystko przewidzieć i odmierzyć przyszłość?
Sprawa zawadza o błędy prognoz. Żeby umiejscowić deszcz czy burzę potrzebujemy znać równania które tym zjawiskom sprzyjają lub – szerzej – nimi rządzą. To są zjawiska które nazywam chaotycznymi – mogą wystąpić ale nie muszą.