Ostatnimi czasy coś, co wydawało sie niemożliwą do wydarcia tajemnicą kuchni Pana Boga – czyli przebieg Wielkiego Wybuchu – staje się pomału coraz bardziej rozbite na kolejne, poddające się naszemu rozumieniu, etapy.
Naukowcy zgadzają się co do tego, że Wszechświat powstał około 13.8 mld lat temu. Jak powstał? To już inna sprawa. Szacuje się, że w ciągu jednej trylionowej sekundy Wszechświat przebył fazę tzw. inflacji – napęczniał o czynnik rzędu oktyliona (10^26 razy).
Czytaj dalej
Cień czarnej dziury rzucany na otaczającą ją gorącą materię (dysk). Foto: EHT.
Podobnie jak z falami grawitacyjnymi 2 lata temu, stało się. Zobaczyliśmy jako ludzkość “cień” czarnej dziury. A tak naprawdę, rejon z którego nie ucieknie nawet światło – prędkość ucieczki z potencjału grawitacyjnego przekracza prędkość światła co sprawia, że nawet fotony są uwięzione w tym polu.
Lokalne bąble wymiecionego gazu jako efekt możliwej nieodległej eksplozji supernowej (lub kilku). S&T
Można by rzec – gdzie szukać życia, jak nie na Ziemi? Nawet nasza macierzysta planeta kryje w sobie jeszcze nieodkryte tajemnice. Jedną z nich są organizmy lubiące niesprzyjające warunki, zdawałoby się – uniemożliwiające przetrwanie życia na dłużej. Nazywamy je ekstremofilami – przepadającymi za skrajnymi temperaturami, nieprzyjazną biochemią, ekspozycją na promieniowanie czy wysokie ciśnienie.
Położenie Voyagerów w stosunku do heliopauzy. Wizja artystyczna, NASA-JPL.
Państwo pamiętają przelot sondy New Horizons przez układ Plutona i jego księżyców – Charona i kilku mniejszych (Nixa, Hydry, Kerberosa i malutkiego Styxa)? Było to w 2015 roku i pośrednio uwolnił on pisanie cyklu astro-notek. Teraz pora na kolejną odsłonę misji. Ma nią być przelot w dniu 1 stycznia 2019 roku obok planetoidy MU69, nazwanej Ultima Thule. Oznacza to mniej więcej „koniec osiągalnego świata“. Taką tabliczkę pamiętam też z pobliża norweskiego NordKapp’u. Tam oznaczał rubieże kontynentalnej Europy natomiast tu – początek Pasa Kuipera, czyli peryferyjnych okolic Układu Słonecznego (przynajmniej takiego jakim go znamy współcześnie). Melomani wspomną piosenkę Grzegorza Turnaua pod tym samym tytułem.
Krajobraz hipotetycznej planety okrążającej Gwiazdę Barnarda. Źródło „Science Daily”.
Pewnie myślisz, Czytelniku, czy to nie jakieś masło maślane. I trochę nim jest – astronomia, w szczególności teleskopy astronomiczne, słyną z tego że są precyzyjne. Anglicy mówią state of the art – dzieło sztuki, precyzji i techniki ludzkiej. Unaocznieniu precyzji jaką władają instrumenty astronomiczne służą różnorakie porównania, nieraz spotykane w innych szczegółowych artykułach popularyzatorskich z zakresu fizyki i astronomii więc nie będę ich tu ponownie przytaczał.
Czarna dziura z dyskiem akrecyjnym i jetami – wizja artystyczna. Źródło – Sky and Telescope.
Zapewne słyszałeś, Czytelniku, o radioźródle Sgr A*. Pierwsze trzy litery oznaczają gwiazdozbiór w jakim jest położony. Literka “A” sugeruje że jest to najjaśniejsze radioźródło w tym gwiazdozbiorze (Sagittariusa czyli Strzelca). Z jego odkryciem jest związana pewna historia.
Mapa okolic radiantu roju Perseidów. Źródło – polska Wikipedia.
Drodzy Państwo,
Po spektakularnym i świetnie z Krakowa widocznym całkowitym zaćmieniu Księżyca, pora na niewiele mniej popularne w naszej kulturze zjawisko – przejście Ziemi przez rój meteoroidów związanych z kometą Swift-Tuttle o radiancie umiejscowionym w gwiazdozbiorze Perseusza.
Zdjęcie jednej z najsłynniejszych AGN (Active Galactic Nuclei) – Centeurusa A. Charakteryzuje się silną anizotropią promieniowania.
Drogi Czytelniku – ostatnie postępy astronomii obserwacyjnej przyprawiają o lekki zawrót głowy: fale grawitacyjne, kilonowa, wreszcie odkrycie dokonane ponad 8 miesięcy temu (we wrześniu 2017 roku) ale ogłoszone prasie fachowej dopiero teraz.
Fragment pierścieni Saturna w dużym zbliżeniu – widać trajektorie wyróżnione przez dynamikę systemu. Fot. NASA.
Każdy kto słyszał o morzach i oceanach wie też zapewne że występuje w nich zjawisko pływów – miarowego podnoszenia się i opadania lustra wody wywołanego głównie oddziaływaniem Księżyca i Słońca. Te pływy wynoszą w różnych miejscach Ziemi od kilkudziesięciu centymetrów do kilkunastu metrów. To to samo zjawisko dzięki któremu będąc nad morzem dłużej niż godzinę możemy zauważyć, że fale sięgają raz bliżej plaży i leżących na niej wczasowiczów a raz dalej. Cykl pływów trwa około 12-13 godzin. Najbardziej wydatną ilustracją tego zjawiska są plaże w Bretanii czy Normandii, na czele z groblą prowadzącą do klasztoru Mont-St-Michel. Przy odpływie jest tam całkiem szeroka (na dobre kilkaset metrów) plaża, przypływ likwiduje ją zupełnie pozostawiając nad powierzchnią wody tylko szosę dojazdową do opactwa (zdjęcie poniżej).
Młody astronauta Donald Peterson przed swoim pierwszym spacerem kosmicznym z pokładu promu „Challenger”.
W tym miesiącu portal „Astronomy“ odnotował odejście (27 maja) na wieczną wachtę astronauty Donalda Petersona, zmarłego w wieku lat 84. To uświadamia nam, że znani z pięknych zdjęć i folderów pierwszego programu kosmicznego USA astronauci zdążyli doczekać podeszłego wieku. Donald Peterson był absolwentem znakomitej West Point, magiesterium obronił z technologii używanych w fizyce jądrowej a w programie kosmicznym zasłynął przeprowadzeniem spaceru kosmicznego, pierwszego w ramach misji promu kosmicznego Challenger (tego samego który spłonął 3 lata później po starcie grzebiąc całą 7-osobową załogę na swoim pokładzie), w jego przypadku zakończonego sukcesem. Pracował na pełny etat w NASA do 1993 roku.
Stehpen Hawking w samolocie Boeing zaadaptowanym do lotów symulujących stan nieważkości.
Jeśli Państwo macie ponad 40 lat, może pamiętacie film Walta Disney’a o Kaczorze Donaldzie używającym czarnych dziur do teleportacji i przechodzenia np. przez płot? Trzeba było przykleić doń czarną dziurę, przejść przez nią, a następnie odkleić od płotu z drugiej strony. Pamiętam, jak nasza przaśna telewizja wyświetliła ów film w którąś Wigilię lat 80-tych XX wieku. Powiało czymś nowym choć żelazna kurtyna dopiero zaczynała się uchylać.
Wizja artystyczna autorstwa A. Simmonet zlewających się ze sobą gwiazd neutronowych, produkujących zmarszczki otaczającej je czasoprzestrzeni. Żródło: NSF/LIGO.
Wyobraź sobie, Czytelniku, układ 2 gwiazd neutronowych (czyli bardzo gęstych, przekraczających masę Słońca i liczących zaledwie 30 km średnicy) które krążą wokół siebie (a ściślej, wspólnego środka masy). Każda z nich rada byłaby zamienic się w czarną dziurę ale w pojedynkę żadna z nich tego nie osiągnie.
Ale od czego układy podwójne i utrata energii ruchu orbitalnego przy udziale fal grawitacyjnych? Białe karły wybuchają – mając towarzysza w stadium ewolucyjnym czerwonego olbrzyma i akreując (ściągając na otaczający je dysk) na siebie jego materię – jako supernowe. Szacuje się że co roku w galaktyce wielkości naszej przynajmniej jedna taka eksploduje.