Położenie Voyagerów w stosunku do heliopauzy. Wizja artystyczna, NASA-JPL.

Państwo pamiętają przelot sondy New Horizons przez układ Plutona i jego księżyców – Charona i kilku mniejszych (Nixa, Hydry, Kerberosa i malutkiego Styxa)? Było to w 2015 roku i pośrednio uwolnił on pisanie cyklu astro-notek. Teraz pora na kolejną odsłonę misji. Ma nią być przelot w dniu 1 stycznia 2019 roku obok planetoidy MU69, nazwanej Ultima Thule. Oznacza to mniej więcej „koniec osiągalnego świata“. Taką tabliczkę pamiętam też z pobliża norweskiego NordKapp’u. Tam oznaczał rubieże kontynentalnej Europy natomiast tu – początek Pasa Kuipera, czyli peryferyjnych okolic Układu Słonecznego (przynajmniej takiego jakim go znamy współcześnie). Melomani wspomną piosenkę Grzegorza Turnaua pod tym samym tytułem.

Czytaj dalej →

Krajobraz hipotetycznej planety okrążającej Gwiazdę Barnarda. Źródło „Science Daily”.

Pewnie myślisz, Czytelniku, czy to nie jakieś masło maślane. I trochę nim jest – astronomia, w szczególności teleskopy astronomiczne, słyną z tego że są precyzyjne. Anglicy mówią state of the art – dzieło sztuki, precyzji i techniki ludzkiej. Unaocznieniu precyzji jaką władają instrumenty astronomiczne służą różnorakie porównania, nieraz spotykane w innych szczegółowych artykułach popularyzatorskich z zakresu fizyki i astronomii więc nie będę ich tu ponownie przytaczał.

Czytaj dalej →

Czarna dziura z dyskiem akrecyjnym i jetami – wizja artystyczna. Źródło – Sky and Telescope.

Zapewne słyszałeś, Czytelniku, o radioźródle Sgr A*. Pierwsze trzy litery oznaczają gwiazdozbiór w jakim jest położony. Literka “A” sugeruje że jest to najjaśniejsze radioźródło w tym gwiazdozbiorze (Sagittariusa czyli Strzelca). Z jego odkryciem jest związana pewna historia.

Czytaj dalej →

Zdjęcie jednej z najsłynniejszych AGN (Active Galactic Nuclei) – Centeurusa A. Charakteryzuje się silną anizotropią promieniowania.

Drogi Czytelniku – ostatnie postępy astronomii obserwacyjnej przyprawiają o lekki zawrót głowy: fale grawitacyjne, kilonowa, wreszcie odkrycie dokonane ponad 8 miesięcy temu (we wrześniu 2017 roku) ale ogłoszone prasie fachowej dopiero teraz.

Czytaj dalej →

Fragment pierścieni Saturna w dużym zbliżeniu – widać trajektorie wyróżnione przez dynamikę systemu. Fot. NASA.

Każdy kto słyszał o morzach i oceanach wie też zapewne że występuje w nich zjawisko pływów – miarowego podnoszenia się i opadania lustra wody wywołanego głównie oddziaływaniem Księżyca i Słońca. Te pływy wynoszą w różnych miejscach Ziemi od kilkudziesięciu centymetrów do kilkunastu metrów. To to samo zjawisko dzięki któremu będąc nad morzem dłużej niż godzinę możemy zauważyć, że fale sięgają raz bliżej plaży i leżących na niej wczasowiczów a raz dalej. Cykl pływów trwa około 12-13 godzin. Najbardziej wydatną ilustracją tego zjawiska są plaże w Bretanii czy Normandii, na czele z groblą prowadzącą do klasztoru Mont-St-Michel. Przy odpływie jest tam całkiem szeroka (na dobre kilkaset metrów) plaża, przypływ likwiduje ją zupełnie pozostawiając nad powierzchnią wody tylko szosę dojazdową do opactwa (zdjęcie poniżej).

Czytaj dalej →

Młody astronauta Donald Peterson przed swoim pierwszym spacerem kosmicznym z pokładu promu „Challenger”.

W tym miesiącu portal „Astronomy“ odnotował odejście (27 maja) na wieczną wachtę astronauty Donalda Petersona, zmarłego w wieku lat 84. To uświadamia nam, że znani z pięknych zdjęć i folderów pierwszego programu kosmicznego USA astronauci zdążyli doczekać podeszłego wieku. Donald Peterson był absolwentem znakomitej West Point, magiesterium obronił z technologii używanych w fizyce jądrowej a w programie kosmicznym zasłynął przeprowadzeniem spaceru kosmicznego, pierwszego w ramach misji promu kosmicznego Challenger (tego samego który spłonął 3 lata później po starcie grzebiąc całą 7-osobową załogę na swoim pokładzie), w jego przypadku zakończonego sukcesem. Pracował na pełny etat w NASA do 1993 roku.

Czytaj dalej →

Stehpen Hawking w samolocie Boeing zaadaptowanym do lotów symulujących stan nieważkości.

Jeśli Państwo macie ponad 40 lat, może pamiętacie film Walta Disney’a o Kaczorze Donaldzie używającym czarnych dziur do teleportacji i przechodzenia np. przez płot? Trzeba było przykleić doń czarną dziurę, przejść przez nią, a następnie odkleić od płotu z drugiej strony. Pamiętam, jak nasza przaśna telewizja wyświetliła ów film w którąś Wigilię lat 80-tych XX wieku. Powiało czymś nowym choć żelazna kurtyna dopiero zaczynała się uchylać.

Czytaj dalej →

Wizja artystyczna autorstwa A. Simmonet zlewających się ze sobą gwiazd neutronowych, produkujących zmarszczki otaczającej je czasoprzestrzeni. Żródło: NSF/LIGO.

Wyobraź sobie, Czytelniku, układ 2 gwiazd neutronowych (czyli bardzo gęstych, przekraczających masę Słońca i liczących zaledwie 30 km średnicy) które krążą wokół siebie (a ściślej, wspólnego środka masy). Każda z nich rada byłaby zamienic się w czarną dziurę ale w pojedynkę żadna z nich tego nie osiągnie.

Ale od czego układy podwójne i utrata energii ruchu orbitalnego przy udziale fal grawitacyjnych? Białe karły wybuchają – mając towarzysza w stadium ewolucyjnym czerwonego olbrzyma i akreując (ściągając na otaczający je dysk) na siebie jego materię – jako supernowe. Szacuje się że co roku w galaktyce wielkości naszej przynajmniej jedna taka eksploduje.

Czytaj dalej →

Obraz pierśceni Saturna wykonany przez sondę Cassini na 1 dzień przed zakończeniem misji.

Mili Państwo,

To już dwudzieste astro-notki. I trzeci rok ich ukazywania się. Przed Świętami zajmiemy się tematami związanymi z Układem Słonecznym – jednym z ostatnich rezultatów uzyskanych przez misję Cassini oraz korektą pozycji anteny komunikacyjnej i całego… Voyagera-1. A do tego zagadnieniem nie związanym z Układem Słonecznym ale z planetami wokół pulsara i ewentualnym zaleganiem na nich wody.

Czytaj dalej →

Położenie pulsara Geminga i B0656+14 na tle gwiazdozbioru Bliźniąt (zodiakalnego, widocznego w Polsce na niebie zimowym).

Na początek chciałbym poruszyć temat z pogranicza astronomii promieni kosmicznych i meteorologii – mianowicie rozbłysków promieniowania gamma powodowanych przez błyskawice. Za badania wzięli sie akademicy z Uniwersytetu w Kioto i pomimo trudności finansowych udało im się ustalić szereg faktów.

Czytaj dalej →

Wyobrażenie zapłonu jetu w układzie V404 Cygni – źródło: NASA/Caltech.

Witajcie na forum astro-notek w nowej kadencji! Opowiem dziś o czarnej dziurze w źródle V404 Cygni, o konkursie na nazwę dla obiektu MU69 do którego prostą drogą (a raczej po krzywej parabolicznej) podąża sonda New Horizons oraz o kilku innych nowościach o których być może Państwo jeszcze nie słyszeli.

Obiekt V404 Cygni oglądano już wiele razy, ostatnio jednak zaprzągnięto do tej pracy teleskop rentgenowski NuSTAR oraz instrument ULTRACAM na teleskopie VLT w Chile. Pierwszy obejrzał źródło w promieniach X, drugi – w świetle widzialnym. Dołączono jeszcze obserwacje radiowe z interferometrycznego teleskopu AMI (Arcminute Microkelvin Imager).

Czytaj dalej →